TEMETTÜAT DEFTERLERİ

TEMETTÜAT DEFTERLERİ

Hepinizi saygı, sevgi ve muhabbetle selamlıyorum.

Tanzimat döneminde yapılan “Emlak ve Arazi ve Hayvanat ve Tamettuat” sayımları sonucu oluşturulan Temettuat Defterleri, arşivimizin en değerli belgelerindendir.

 Tanzimat döneminde verginin tarh, tahakkuk, kontrol ve teftişinin temettuatlar ile nasıl sağlandığı anlatılmaya gayret edilmiştir. Temettuatların uygulayıcısı olan muhassılların yalnızca defter tutan basit bir memur değil vergi tarhı, tahakkuku, kontrolü ve teftişi islerini de kapsayan, kapsamlı bir vazifeleri olduğu açıklanmaya çalışılmıştır. Bununla birlikte günümüz Türkiyesi’nde ekonominin kayıt altına alınamayışı ile bunun sonucu olarak Ortaya çıkan kayıt dışı ekonomi kavramından bahsedilmiştir.

Temettüat Defterleri araştırmacılara bulunduğu döneme ve ait olduğu bölgeye ilişkin sosyo-ekonomik ve demografik yapı hakkında daha mükemmel ve teferruatlı bilgiler sunar. Temettü, meta'-tefe'ül bâbında mal, eşya, kazanç, kâr etme, fayda görme manasına gelir.

Temettüat Defteri nedir?

 H.1260-1261/M.1844-1845 yılında Osmanlı devlet-i aliyyesi tüm imparatorluk genelinde bir mal varlığı ve nüfus sayımı yapmıştı. Buna nüfus ve temettüat denmekte olup ülke genelinde halkın elinde ayni ve nakdi ne varsa sayıma girmiş, menkul ve gayr-i menkul mallar tesbite tabi tutularak ülkenin zor durumdan çıkarılması için bir vergi seferberliği yapılmıştır.

Bu sayımda her hanenin aile reisi, tarlaları ve kaldırdığı mahsuller, küçük ve büyük baş hayvanları sağmal ve kısırları, binit ve yük taşıyanları sayılmış vergi oranları belirtilmiştir.

İşte bu defterlerle bir evin ve köyün bundan 170 yıl önce ne ürettiği ve ne yetiştirdiğiyle beraber tüm sosyal durumu gözler önüne serilmiştir.

Ayrıca 170 yıl önce yaşayan büyük dedelerimizi, babalarımızdan analarımızdan duyduğumuz ipuçlarıyla öğrenebiliyoruz ve başta ekonomik olmak üzere her haline vakıf olabiliyoruz.

İstanbul Osmanlı Arşivleri kaynaklı olarak Konya Koyunoğlu müze ve kütüphanesinden aldığım Ermenek ve yöresinin tüm yerleşim yerlerinin tek tek temettüat dosyaları elimizde olup bunları sırasıyla oldukça zor olan Osmanlıca metinlerinden aslına sadık kalarak Türkçe harflere çevirmeye başlıyoruz.

Temettüat kayıtlarıyla neleri öğreniyoruz madde madde sıralayalım:

1-Köyün ve ya mahallenin imamını, genellikle birinci sırada yer alır.

2- Köyün ve ya mahallenin muhtarını

3-Köyün ve ya mahallenin büyük ve küçükbaş hayvan sayısını

4-Kaç dönüm ekenek arazi olduğunu,

5- Kaç hane olduğunu

6-Her hane reisinin mesleğini ve sanatını

7-Her hane reisinin lakabını ve baba adını

8-Ekilen tarım ürünlerinin miktarını, dönüm sayısını ve onda bir zekâtını

9-Yük taşıma amaçlı eşek, at ve katır sayısıyla sağmal süt hayvanlarının sayısını ve gelirlerini

Yazımlarda karşılaşılan ilk sorun uzun zamandır vergi vermeyen müftü, imam, gayrı müslim din adamları gibi görevlilerin dirençleri olmuştur. Yeni yazımlarda bu gruba da vergi tarh ediliyordu. Bu konuda aşağıdaki arzuhal gerekli bilgilerle yüklüdür:

• Ermenek tahsildarı elhac Mehmet Sadık Bey, merkeze gönderdiği arzda, ellerinde şeyh,

seyid, eimme ve evladiyan gibi muaflık beratı olanların sayısının yüzlerce olduğu bildiriliyordu. Bu muaflıkların kabul edilmesi durumunda toplam verginin tahsilinin mümkün olamayacağı belirtilerek bu kişilerin aynı zamanda "ashab-ı iktidardan" olmalarının durumu güçleştirdiğinden yakınılmaktadır. Bunların da diğer insanlar gibi hayvanat ve temettuatlarından vergi ödemeleri, ayrıca kendileri erbab-ı ticaret ve ziraatdan olub isimleri önünde şeyh ve seyid olanların da mal ve kazançlarına göre vergi vermeleri için merkezden bir tekidname gönderilmesi isteniliyordu. •B.O.A. Cevdet Dâhiliye, no. 1497, (29 Ağustos 1840)

Allaha emanet olunuz, sevgi ve dularırınızı beklerim.

Mükremin Kızılca guneyyurthaber@hotmail.com

Asya İslam Ülkeleri Dilleri ve Arşiv Uzmanı/05357386854